SƏMƏRƏLİ ÖYRƏNMƏK SAATI VARMI?

Təhsil və onun təşkili mövzularını araşdıran nəşrlərin ən çox diqqət yetirdiyi məsələlərdən biri də dərs vaxtlarının düzgün bölüşdürülməsidir. Uzun illərdir ki, təhsil ekspertləri, valideynlər və pedaqoqlar şagirdlərin günün hansı saatlarında daha səmərəli öyrənə biləcəkləri, həmçinin bu vaxt bölgüsünün onların psixoloji və fiziki sağlamlığına, ailənin rutininə necə təsir edəcəyi ilə bağlı suallara cavab axtarırlar.

Son illərdə yeniyetmələrin bioloji ritmlərinin xüsusiyyətlərinin dəyişməsi və müasir həyat tərzinin yaratdığı problemlər bu məsələnin daha da aktuallaşmasına səbəb olub.

Böyük Britaniyada aparılan tədqiqatlar göstərir ki, dərslərin başlanma saatının uşaqların təhsil göstəricilərinə birbaşa təsiri var. Araşdırmalara istinad edən ekspertlər bildirir ki, dərs saatlarının bir qədər gec başlaması şagirdlər üçün həm sağlamlıq, həm də akademik nəticələr baxımından faydalıdır.

The Open University tərəfindən aparılan genişmiqyaslı təcrübələrdə dərsə saat 10:00-da başlayan şagirdlərin həm yuxu müddətində, həm də dərs davamiyyətində daha erkən başlayanlara nisbətən müsbət dəyişikliklər qeydə alınıb.

Digər bir araşdırma isə dərsin başlanma vaxtının dəyişdirilməsinin məktəbdə xəstəlik üzündən buraxılan dərs günlərinin sayının azalmasına səbəb olduğunu müəyyənləşdirib.

“Frontiers in Human Neuroscience” jurnalında dərc olunan tədqiqatda da göstərilir ki, dərsin daha gec başlaması təkcə akademik göstəricilərə deyil, həm də psixoloji rifaha təsir edir. Belə ki, dərsə daha gec saatda başlayan şagirdlər daha az yorğunluq hiss edir, daha aktiv olur və dərslərdə iştirak meyilləri artır.

Eyni zamanda, bu dəyişikliklər məktəbdə intizam problemlərinin də azalmasına gətirib çıxarır. Mütəxəssislər dərslərin gec başlamasının şagirdlərə verdiyi faydanı belə qruplaşdırıblar:

Yuxu müddəti və keyfiyyəti

• Dərslərin ən azı bir saat gec başlaması şagirdlərin əlavə 30-60 dəqiqə yatmasına imkan yaradır. Bu, ilk baxışda kiçik görünsə də, uzunmüddətli təsirləri olduqca əhəmiyyətlidir. Yuxu müddətinin kifayət qədər olmaması yaddaş zəifliyinə, diqqət dağınıqlığına və davranış problemlərinə səbəb olur.
• Diqqət və fokus

2020-ci ildəki tədqiqatlar dərs saatının dəyişdirilməsi ilə şagirdlərin diqqət və konsentrasiya səviyyəsinin yüksəldiyini təsdiqləyib. Şagirdlər daha az yorğun olduqları üçün tapşırıqlara daha yaxşı fokuslana bilirlər.

• Akademik göstəricilər

Bəzi araşdırmalarda dərs vaxtlarının dəyişdirilməsi nəticəsində şagirdlərin riyaziyyat və oxu bacarıqlarının da yaxşılaşdığı təsdiqlənib. Digər hallarda isə dəyişikliklər nəzərə çarpacaq qədər güclü olmayıb. Lakin ümumi tendensiya göstərir ki, yaxşı yuxu uzunmüddətli nəticələrdə akademik uğuru artırır. Şagirdlərin özlərini daha motivasiyalı hiss etməsi də nəticələrə dolayısı ilə müsbət təsir edir.

• Davamiyyət və davranış

Gec başlayan dərslər dərs buraxma hallarını azaldır. Tədqiqatçılar əldə etdikləri nəticələrə istinad edərək bildirir ki, şagirdlər daha az xəstələnir və ya yorğunluq üzündən dərsə getməmək hallarına daha az rast gəlinir. Bu həm valideynlər, həm də müəllimlər üçün müsbət amildir.

Üstəlik, intizam qaydalarının pozulmasının azalması sinifdaxili mühitin daha sağlam olmasına səbəb olur.

• Psixoloji rifah

Daha çox yatan şagirdlərdə stress səviyyəsi aşağı düşür, özlərinə inam artır, dərsi mənimsəmək keyfiyyəti yüksəlir. Onlar həm məktəbdə, həm də gündəlik həyatda daha balanslı davranırlar.

Mdpi.com məsələyə fərqli mövqedən yanaşan başqa bir tədqiqata istinadən böyük şəhərlərdə tıxacların artma səbəbini dərslərin başlanma vaxtı ilə əlaqələndirib. Məqalədə qeyd olunur ki, şəhərlərdə urbanizasiya ilə bağlı səhər və axşam pik saatlarda yollarda tıxaclar ciddi problemə çevrilir. Bunun əsas səbəblərindən biri məktəblərdə dərslərin başlama vaxtlarının eyni olmasıdır. Valideynlərin uşaqları eyni vaxtda məktəbə aparması nəqliyyat axınını sıxlaşdırır. Araşdırmalar göstərir ki, dərs saatlarının məktəblərə və ərazilərə görə fərqləndirilməsi tıxacları əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Eyni zamanda, məktəblər ətrafında yol infrastrukturunun yaxşılaşdırılması və ictimai nəqliyyat istifadəsinin təşviqi də bu məsələdə mühüm rol oynayır. Bu yanaşma həm şagirdlərin rahatlığını, həm də şəhər həyatının keyfiyyətini yüksəldir.

Lakin bu tədqiqatların nəticələrini mübahisəli sayan və qəbul etməyənlər də var. Onların fikrincə, dərslərin gec başlaması bütün məktəblərin akademik göstəricilərində nəzərəçarpacaq dəyişiklik yaratmayıb. Bunun səbəbi odur ki, bəzi şagirdlər əlavə vaxtı yuxuya deyil, elektron cihazlardan istifadə və ya digər fəaliyyətlərə sərf edirlər. Nəticədə gözlənilən fayda tam reallaşmır. Digər tərəfdən, müəllimlərin və valideynlərin iş qrafiki də dəyişikliklərdən təsirlənə bilər. Məsələn, işə gedən valideynlər üçün uşaqların dərsinin daha gec başlaması məişət problemləri yarada bilər.

Bundan əlavə, məktəblərin logistikasında da çətinliklər ola bilər. Nəqliyyat xidmətlərinin yenidən planlaşdırılması, müəllimlərin dərs cədvəllərinin dəyişdirilməsi və s. kimi amillər bu dəyişikliklərin tətbiqində əlavə resurs tələb edir. Buna görə də, bəzi ekspertlər dərs vaxtlarının dəyişdirilməsinin hər bir məktəbin özünəməxsus şəraitinə görə ayrıca dəyərləndirilməli olduğunu bildirirlər.

Bundan əlavə, məktəblər şagirdlər arasında bu mövzuda maarifləndirici işlər aparmalıdır. Uşaqlar bilməlidirlər ki, dərs vaxtının dəyişdirilməsi onların rifahı üçün edilib və əlavə vaxtı səmərəli istifadə etmək onların öz məsuliyyətidir.

Təhsil sistemində dərs saatlarının optimallaşdırılması, uşaqların potensialını maksimum inkişaf etdirmək və onların sağlamlığını qorumaq üçün vacib addımlardandır. Bu prosesdə müəyyən çətinliklər və mübahisəli məqamlar mövcud olsa da, uzunmüddətli nəticələr göstərir ki, daha uyğun dərs vaxtları bütün tərəflər üçün faydalı ola bilər.

Odur ki, bir çox ölkələrdə dərslərin başlanma vaxtlarının yenidən nəzərdən keçirilməsi getdikcə daha çox aktuallıq qazanır.